W 1946 r., po spotkaniach koleżeńskich byłych więźniów, postanowiono powołać „Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych”. Oficjalna rejestracja Związku miała miejsce 31 maja 1946 r. Jego działalność jednak nie trwała długo, gdyż już w 1949 r. Związek został przymusowo włączony – przez Biuro Polityczne PZPR – do nowo powstałego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Nadzieja powrotu do samodzielnej działalności Związku przyszła wraz z przemianami po 1990 r. Wówczas grupa więźniów oraz poprzednich władz i działaczy Związku zwołała spotkanie robocze, podczas którego reaktywowano organizację, przyjmując pierwotną nazwę z lat 1946-49. Od tego momentu powstają koła terenowe Związku, w tym olkuskie, które powstało w 1991 r. na fundamencie poprzedniego związku z 1946 r., jako zarząd miejski w Olkuszu podlegający okręgowi Katowice. Olkuskie koło Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i obozów Koncentracyjnych w czasie jego powstania liczyło 79 osób. Prezesem został Edward Dydowicz, więzień obozu Płaszów – Kraków. Funkcje sekretarza objęła Leokadia Kocjan. W 1997 r. sekretarzem została Stefania Wernik, najmłodsza członkini związku, która urodziła się w obozie Auschwitz Birkenau. W październiku 2011 r. zmarł Edward Dydowicz, wieloletni prezes olkuskiego koła. Od tego czasu całość obowiązków przejęła sekretarz, Stefania Wernik. Obecnie olkuskie koło nr 1 liczy 7 członków. Z racji wieku i stanu zdrowia nie organizuje się już zebrań. Prowadząca prace związku Stefania Wernik kontaktuje się z członkami telefonicznie i odwiedza ich, rozwożąc paczki świąteczne na Boże Narodzenie. Środki na zakup paczek przekazuje stowarzyszenie św. Maksymiliana Kolbego w Niemczech. Do niedawna organizowane były jeszcze spotkania opłatkowe członków olkuskiego koła związku, ale obecnie ze względu na stan ich zdrowia nie jest to już możliwe.
Z inicjatywy Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych na starym cmentarzu w Olkuszu powstał pomnik poświęcony pamięci mieszkańców ziemi olkuskiej zamordowanych w czasie II wojny światowej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych. Pomnik zbudowano dzięki zaangażowaniu i wsparciu finansowym członków związku, rodzin pomordowanych, firm, instytucji i społeczności lokalnej, a jego uroczyste odsłonięcie nastąpiło w czerwcu 2005 r. Intencje pomysłodawców budowy pomnika najlepiej oddają słowa Prymasa Tysiąclecia – kardynała Stefana Wyszyńskiego: „Gdy gaśnie pamięć ludzka wówczas mówią kamienie”. Na pięciu kamiennych tablicach na wieczne czasy utrwalone zostały udokumentowane nazwiska – Polaków i Żydów – mieszkańców ziemi olkuskiej, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych: Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Gross-Rosen, Mauthausen-Gusen, Mittelbau, Neuengamme, Ravensbrück i Sachsenhausen.
KRS 0000105775
NIP 5252095126
REGON 011211932
adres: ul. Fr. Nullo 29, 32-300 Olkusz
